Mazury
Narzędzia
Działania
Ogólne
Drukuj lub eksportuj
W innych projektach
Mazury Mazurÿ | |
Lokalizacja | |
Flaga | |
Informacje | |
Państwo | Polska |
Stolica | Ełk |
Liczba ludności | |
Język | polski |
Kod samochodowy | N |
Strona internetowa |
Mazury (hist. Mazowsze Pruskie, Mazury Pruskie, maz. Mazurÿ, niem. Masuren) – region etnograficzny i geograficzny w północno-wschodniej Polsce, będący częścią Prus. Główną grupą etnograficzną regionu są Mazurzy.
Jan Grzenia podaje, że rzeczownik Mazur pochodzi od przedrostka maz- (brudzić, smolić, mazać) – pierwotnie słowo maź, oznaczało smołę i dziegieć, pochodzi od zamieszkujących tutejsze lasy smolarzy – do którego dodano przyrostek -ur. Wyraz Mazury, który stanowi liczbę mnogą, był znany dopiero od XV wieku.
Trzeba podkreślić, że Mazurami, czy też częściej Mazurami pruskimi (które to określenie pojawiło się dopiero w XIX wieku), nazywano osadników z Mazowsza i ich potomków, którzy zasiedlali te tereny od XIV wieku. Jednocześnie określenie Mazur odnosiło się do rdzennych mieszkańców Mazowsza.
Najstarsze odkryte osadnictwo na ziemiach mazurskich datowane jest na okres między XIII a V wiekiem p.n.e. (ślady kultury łużyckiej). W okresie około VI wieku p.n.e. można mówić o osadniczej kulturze kurhanów zachodniobałtyckich, której ślady pozostały m.in. na terenie dzisiejszego powiatu gołdapskiego. Z pierwszych stuleci n.e. pozostały ślady tzw. pogermańskiej kultury wielbarskiej. Około VI wieku n.e. wytworzyły się trzy większe wspólnoty plemienne: zespół galindzki, jaćwieski i estyjski.
Tereny Mazur w latach wczesnego średniowiecza zamieszkiwały plemiona pruskie, takie jak:
Plemiona te nigdy tworzyły jednolitego państwa i w XIII wieku nie były w stanie przeciwstawić się militarnej sile Krzyżaków. Jednocześnie odbywały się także misje chrystianizacyjne (m.in. biskupa Chrystiana), ale większy, zgubny dla Prusów wpływ miały działania wojenne. Po upadku powstań Prusów w 1283 ziemie zostały opanowane przez zakon.
Tereny współczesnych Mazur, zasiedlone osadnikami, w tym również mazowieckimi, podobnie jak sąsiednia Warmia stały się areną starań o uniezależnienie od zakonu krzyżackiego. W 1440 roku zawiązano Związek Pruski, który odegrał znaczącą rolę w tych staraniach, również militarnych, w kolejnych latach, niemniej jednak po wojnie trzynastoletniej i pokoju toruńskim w 1466 roku ziemie te pozostały w granicach Państwa Zakonnego. W 1525 roku weszły z kolei w skład wasalnych wobec Polski Prus Książęcych, co po sekularyzacji i procesie reformacji przesądziło o ewangelickim charakterze ludności.
Prusy Książęce pod panowaniem Hohenzollernów rychło podjęły starania o uniezależnienie się od Polski, niemniej jednak utrzymywano prawa językowe osadników polskich, zapewniając im opiekę religijną czy szkolnictwo, szczególnie w większych miastach, np. Ełku. Udziałem mieszkańców Mazur stały się ciężkie wydarzenia wojenne w XVII wieku, szczególnie najazdy tatarskie w epoce potopu szwedzkiego. Wydarzenia tamtego okresu przesądziły też o uwolnieniu się państwa pruskiego od brzemienia lennego, a wkrótce do koronacji króla Prus (1701). Rosnące znaczenie nowej monarchii (wspólnej z Brandenburgią) i jej udział w rozbiorze Polski w 1772 sprawił, że za Fryderyka II doszło do połączenia w jednych granicach dawnych ziem pruskich, Mazur i Warmii, jako prowincji Prusy Wschodnie.
Pruska polityka unifikacyjna zakładała większą jednolitość państwa, co oznaczało stopniowe usuwanie języka polskiego z życia publicznego na Mazurach, szkół, kościołów. Przeciwko takim działaniom występowali m.in. Gustaw Gizewiusz, Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, potem również Wojciech Kętrzyński. Działalność germanizacyjna, połączona z podporządkowaniem się większości Mazurów administracji państwowej, przyniosła jednak jednoznaczny efekt w okresie plebiscytu 1920 roku, kiedy to na Mazurach liczba głosów za Niemcami (Prusami Wschodnimi), niezależnie od bieżących działań represyjnych, wyniosła blisko 97%.
W okresie międzywojennym, a zwłaszcza hitlerowskim, wzmogły się prześladowania działaczy na rzecz polskości Mazur. W odróżnieniu od Warmii, gdzie powstało w latach 30. XX wieku kilkanaście szkół polskich, na Mazurach zdołano utworzyć tylko jedną, w Piasutnie, a jeden z nauczycieli, Jan Lanc, padł ofiarą morderstwa. Ludność przyznającą się, choćby konspiracyjnie, do polskości, spotkało duże rozczarowanie także po wojnie, kiedy ziemie znalazły się w granicach Polski. W większości zostali uznani za Niemców, do czego przyczyniała się ewangelicka wiara, odróżniająca ich nie tylko od sąsiadów z Warmii, ale i dużej liczby ludności napływowej z Kresów. W rezultacie tysiące Mazurów swoją ziemię rodzinną opuściły.
Współczesne Mazury słyną przede wszystkim z turystyki, co zawdzięczają bogactwie jezior[1].
Pod względem fizycznogeograficznym Mazury obejmują:
Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, będąca częścią Pojezierza Mazurskiego jest najpopularniejszym miejscem na Mazurach, które przyciąga masę turystów. Występuje tutaj ponad 2 tys. jezior. Największe z nich to Jezioro Śniardwy (113,8 km²) i Mamry (104,5 km²).
Lasy zajmują około 30% powierzchni regionu. Znajdują się tu liczne kompleksy, głównie lasów świerkowo-sosnowych, o stanie zbliżonym do pierwotnego. Największymi z nich są: Puszcza Piska, Puszcza Borecka, Lasy Purdzkie, Lasy Ramudzkie, Lasy Napiwodzkie, Lasy Taborskie i Lasy Dzierzgońskie. Poza lasami duże połacie terenów zajmuje roślinność błotna i torfowiskowa. Występuje tu także wiele gatunków roślin zielnych i reliktowych gatunków tundrowych, np. mech wodny, moczarka kanadyjska, babka, tatarak, chaber łąkowy, głóg, koniczyna i rokitnik.
Mazury zamieszkuje wiele gatunków zwierząt. Lasy są siedliskiem żubra, łosia, bobra, jelenia, sarny, dzika i zająca. Występują tu także lisy, wilki, rysie, kuny leśne, borsuki i nietoperze. Kraina ta charakteryzuje się jednak przede wszystkim bogactwem ptaków. Należą do nich: głuszce, jarząbki, cietrzewie, kruki, orły przednie, orzechówki, sójki, dzięcioły, myszołowy, jastrzębie, krogulce, czaple, żurawie i wiele innych. W mazurskich wodach rzek i jezior występuje ponadto wiele gatunków ryb, m.in.: łosoś, troć, głowacz, kleń, jelec, sieja, sum, szczupak, płoć, leszcz, okoń, węgorz, peluga, amur biały, tołpyga biała oraz tołpyga pstra.
Klimat Mazur kształtowany jest głównie przez masy powietrza kontynentalnego, napływającego ze wschodu. Zimy są tu długie i mroźne, natomiast lata krótkie i słoneczne. Krótki jest także okres wegetacyjny, który trwa przez około 180–190 dni w roku.
Po 1945 roku, wraz z wymianą ludności, Mazury pod względem historyczno-kulturowym w zasadzie przeszły do historii. W związku z tym faktem współcześnie trudno jest określić dokładny zasięg Mazur. Wiele zależy od tego jakie kryteria – mniej lub bardziej obiektywne – obierze się i do jakiego okresu będzie się odnosić.
Za mazurskie można uznawać historyczne powiaty (w zasięgu sprzed 1945 roku): kętrzyński (po Bezławki i Kętrzyn), węgorzewski, południową część gołdapskiego, giżycki, olecki, mrągowski, ełcki, piski, szczycieński, nidzicki (z Działdowem) i południową część ostródzkiego wraz z Ostródą.
Patrząc pod tym kątem, ale uwzględniając współczesny podział administracyjny Polski, Mazury obejmują w woj. warmińsko-mazurskim powiaty: ostródzki (bez obszarów na północ od tego miasta), działdowski (bez gminy Lidzbark i północno-zachodniej części gminy Rybno), nidzicki (bez południowych fragmentów powiatu), szczycieński (bez północnych i południowo-wschodnich fragmentów powiatu), olsztyński (tylko południowo-zachodni oraz wschodni fragment powiatu), mrągowski, piski, ełcki (bez południowo-zachodnich fragmentów powiatu), giżycki, olecki, kętrzyński (bez północnych, północno-zachodnich i zachodnich części powiatu), węgorzewski (bez północnej części) i gołdapski (bez północno-zachodnich i wschodnich fragmentów powiatu) i w niewielkich częściach w woj. mazowieckim powiaty: mławski (tylko północne fragmenty) przasnyski (tylko północny fragment gminy Chorzele) i ostrołęcki (tylko północno-zachodni fragment gminy Czarnia i Myszyniec) oraz w woj. podlaskim powiaty: kolneński (tylko północne fragmenty gminy Kolno), augustowski (tylko zachodni fragment) i suwalski (tylko zachodni i północny fragment gminy Filipów).
Lotnisko Olsztyn Mazury
Z Warszawy najlepiej przez Ostrołękę. Z zachodu kraju lepiej przez Poznań i Toruń.
Walory turystyczne Mazur to przede wszystkim pagórkowate ukształtowanie terenu, duża ilość jezior i zabytków, dziewicza przyroda, gospodarstwa agroturystyczne i niski poziom uprzemysłowienia. W regionie można zwiedzić dużo gotyckich zamków i kościołów, wzniesionych przez władających niegdyś tymi ziemiami Krzyżaków.
Do najpopularniejszych cyklicznych imprez kulturalnych, odbywających się na Mazurach należą: